Als het chemisch is wil ik het niet eten

Als we denken aan chemie in voedsel springen de E-nummers vaak als eerste naar de voorgrond van ons collectieve bewustzijn. De eerder gepubliceerde blog E-nummers overboord beschreef hoe de volkshetze tegen het gebruik van E-nummers bijna populistische vormen aanneemt. Een zeer divers palet van functionele ingrediënten wordt eenvoudig weggezet als de vijand van natuurlijke en gezonde voeding; een generalistisch label is in de regel eenvoudig te plaatsen èn te voeden.

Chemie lijkt keer op keer als “slecht” te worden bestempeld, terwijl alles wat we eten (en niet eten) per definitie natuurlijk chemisch is. Chemie is de natuur, het is alles wat tastbaar is. Toch is er angst voor chemie. De molecuulnamen komen vaak eng over en een groot deel van de wereldbevolking weet nauwelijks dat H2O simpelweg staat voor water. Er is een gebrek aan kennis en men vreest datgene want men niet begrijpt. Zelfs het Voedingscentrum, pretenderend eerlijk te zijn over eten en feiten, doet mee aan het labelen van chemie door te spreken over “goede” en “slechte” vetten om richtlijnen te kunnen vereenvoudigen. Beide zijn echter subjectieve kwalificaties die eenvoudiger zijn te begrijpen dan de feitelijkheid van een gebalanceerd dieet. Vetten hebben geen bewustzijn, ze hebben geen intentie, ze kunnen niet goed of slecht zijn. Gezondheid zit in de balans van inname. Subjectieve labels leiden tot dieetexcessen.

Zo droevig, of wellicht nog erger, is het ook gesteld met GMO. Dat staat voor Genetically Modified Organism en globaal gezien valt alles wat geproduceerd is door of met behulp van genetische modificatie onder deze noemer. Als er iets nog enger is dan natuurlijke chemie in vlees en groente, dan is het wel chemie die door mensen is aangepast. Er is mee gemorreld, en dat voelt niet vertrouwd. Beelden van gekloond vee, pesticide resistente mais worden opgeroepen. De GMO-discussie is er een van ethiek, religie en angst voor het onbekende, het onzekere. Is het gevaarlijk, mag dit eigenlijk wel, willen we dit wel? Onder andere Green Peace heeft, gevoed door conservatief sentiment, jarenlang een succesvolle campagne gevoerd om GMO synoniem te laten worden met welhaast duivelse intenties. Greep uit hun campagneassortiment anno 2000: “Uw sla blijft zo lekker lang vers omdat wij er genen van ratten in stoppen. Eet smakelijk!” Misleidend en angst voedend.

Los van het feit of iemand GMO persoonlijk goedkeurt of niet, wordt het landschap van de “klassieke” chemie er negatief door beïnvloed. Publieke opinie heeft de neiging gemakkelijk over te springen op andere items die gelijkenis vertonen met het oorspronkelijke doelwit. Een gebonden soep die meer dan een paar dagen mooi homogeen moet blijven vereist een robuust soort zetmeel als bindmiddel. Zoiets vind je in de natuur niet en daarom wordt zetmeel industrieel eerst chemisch gemodificeerd. Hierdoor worden er simpel gezegd extra vertakkingen aan de molecuulketens geplakt. Het kluwende effect werkt als een heleboel handjes die elkaar goed vast gaan houden, met het gevangen water er stabiel tussen geklemd. Maar sommige consumenten zullen al afgehaakt zijn bij chemisch gemodificeerd. Dat is toch GMO!? Nee, dat is het niet, maar toegegeven: “gemodificeerd” klinkt helaas niet zo vriendelijk. Aangepast zetmeel klopt ook en zal al minder mensen op de kast jagen.

In de discussie over eten en technologie is het belangrijk om een open mind te houden en niet te snel conclusies te willen trekken. Dat is moeilijker en ingrijpender dan een “Lifestyler” of “Food Goeroe” klakkeloos na te praten, of te vertrouwen op de eerste 3 resultaten van een Google search. De vraag is: als we eten zo belangrijk vinden, waarom stoppen we dan niet wat meer moeite in het zoeken naar feiten, naar nuance en meningen vanuit verschillende bronnen? De volgende keer als ik zelf twijfel over een ingrediënt of technologie ga ik niet alleen zoeken binnen mijn eigen referentiekader, maar ook binnen de trends die leven onder iedereen die geen technologische achtergrond heeft. Wie weet brengt het wat nieuwe inzichten over evaluatie van toepassingen, waar de kritiek ligt en wat de basis is voor potentiële angst en onbegrip. Ik nodig iedereen uit om hetzelfde te doen; voeding is complex, verbreed je kennishorizon en besteed zelf denken vooral niet uit aan anderen.

Wouter Franken